Akcja „Burza” na Lubelszczyźnie była częścią szeroko zakrojonych działań zbrojnych przeciwko okupantom niemieckim w końcowym okresie II wojny światowej. Akcja ta miała doprowadzić do wyzwolenia ziem II Rzeczpospolitej przed wkroczeniem wojsk sowieckich lub we współpracy z nimi. Polacy chcieli wystąpić w charakterze prawowitych gospodarzy tych ziem i objąć je we władanie w imieniu rządu polskiego na emigracji (w Londynie).

W marcu 1944 r. jednostki 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK współdziałają z ACz w walkach koło Kowla i Włodzimierza Wołyńskiego. Niebawem sowieci łamią dane słowo i przystępują do rozbrajania żołnierzy AK. Dowódca 27 Wołyńskiej mjr T. Sztumberk-Rychter „Żegota” z częścią dywizji przebija się na Lubelszczyznę. W I poł. marca na Wileńszczyźnie trwa operacja „Ostra Brama” podczas której wspólnie z jednostkami sowieckimi wyzwalamy m.in. Wilno (13 VII 1944 r.). Na Lwowszczyźnie walki w ramach Akcji trwają od marca, zaś 22-27 VII 1944 r. AK wspólnie z sowietami wyzwala Lwów. Wszędzie powtarza się ten sam schemat, po zakończeniu walk z Niemcami dosłownie niemalże na drugi dzień wkracza NKWD rozbrajając polskich żołnierzy i aresztując dowództwo oraz cywilnych Delegatów Rządu – przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego, którzy ujawnili się i chcieli współdziałać z sowietami. Na Lubelszczyźnie los taki spotkał m.in. Komendanta Okręgu płk Kazimierz Tumidajski „Edward”/„Marcin”, Okręgowego Delegata Rządu w Lublinie Wł. Cholewę „Paśnik”.

Gremialnie odmawiający wstąpienia do tzw. Armii Berlinga żołnierze – partyzanci byli z reguły zsyłani do syberyjskich łagrów, bądź więzieni.

W Okręgu Lublin AK Akcja „Burza” – jako pierwszych ziemiach typowo etnicznie polskich - przeprowadzona została od 20 po 29 lipca 1944 r. Wzięło w niej udział ok. 20 tys. Żołnierzy Podziemia Niepodległościowego – głównie z 3 i 9 Dywizji Piechoty AK oraz 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK.  

Współdziałano z oddziałami Batalionów Chłopskich i sporadycznie AL.

Lokalnie dochodziło do współpracy z jednostkami frontowymi ACz.

Atakowano przede wszystkim wszelkie szlaki i węzły komunikacyjne oraz przeprawy walnie przyczyniając się do niemożliwości ustabilizowania frontu przez Niemców.

Spośród większych miejscowości Lubelszczyzny w ramach Akcji „Burza” wyzwolone zostały samodzielnie lub we współdziałaniu bojowym m.in.

- na Zamojszczyźnie: Bełżec (21 VII 1944 r.), Tomaszów Lubelski (wspólnie z wojskami sowieckimi), Zamość;

- w Inspektoracie Lubelskim: Kock (21/22 VII 1944 r. – 27 Wołyńska), Firlej (21/22 VII 1944 r. – 27 Wołyńska), Michów (21/22 VII 1944 r. – 27 Wołyńska), Kozłówka i Kamionka (21/22 VII 1944 r. – 27 Wołyńska), Lubartów (21/22 VII 1944 r. – 27 Wołyńska), Skrobów (gdzie zostali rozbrojeni). Lublin (22-24 VII 1944 r., wspólnie z wojskami sowieckimi) , Chełm (22 VII 1944 r.);

- w Inspektoracie Puławskim: Kurów, Urzędów, Dęblin (24 VII 1944 r.) Nałęczów, Garbów, Wąwolnica i Poniatowa (26 VII 1944 r.), Ryki, Stawy (26 VII 1944 r. –ogromne składy amunicji).

Ponadto współdziałano z ACz m.in. przy wyzwalaniu: Frampola,Krasnegostawu (25/26 VII),, Zwierzyńca, Puław, Białej Podlaskiej.

Akcję „Burza” kontynuowano na Podlasiu, w Radomskiem i Małopolsce, aż po jej apogeum - wybuch Powstania Warszawskiego. W tej największej akcji zbrojnej Polskiego Państwa Podziemnego poza Powstaniem Warszawskim wzięło udział bezpośrednio ok. 60 tys. żołnierzy zadających poważne straty wojskom niemieckim i to pomimo sowieckiej taktyki pozostawiania ich samymi sobie wobec przeważających sił wroga.

Niebawem rozpoczął się kolejny etap walki podziemnej, tym razem z okupacją sowiecko – komunistyczną, ale losy Żołnierzy Niezłomnych zwanych przez bolszewię Wyklętymi to już następna – chyba jeszcze bardziej heroiczna – karta dziejów Polski. Nawet na zachód od przeklętej linii Curzona Polacy, którzy walczyli o swą wolność nie mogli urządzić Ojczyzny wg. własnej woli i tradycji.

Nie po raz pierwszy – a niestety jak pokazała niebawem historia - i nie po raz ostatni Polacy walczący o wolność swej Ojczyzny zostali zdradzenie przez wszystkich i tych teoretycznych i wydawać by się mogło faktycznych sojuszników.

Piękne tradycje żołnierski tamtych czasów kontynuuje m.in. Nadbużański Oddział Straży Granicznej, który nosi imię niezłomnej 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK.

Jan Fedirko