We wtorek 10 grudnia 2024 w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie odbyła się premiera opracowania naukowców z Politechniki Lubelskiej i Państwowego Uniwersytetu w Samarkandzie: Wokół opowiadania "Trębacz z Samarkandy". Jego autorami są Jerzy Montusiewicz, Jerzy Warakomski oraz Rahim Kayumov.

Monografia poświęcona jest możliwości zastosowania tłumaczenia automatycznego dzieł literackich na języki nienależące do tej samej rodziny językowej, a także badaniu jakości przekładu przez porównanie tekstów uzyskanych automatycznie z tłumaczeniami literackimi. Praca dotyczy tłumaczenia z języka polskiego na język uzbecki i tadżycki opowiadania Ksawerego Pruszyńskiego "Trębacz z Samarkandy", które powstało w 1942 roku.

Ksawery Pruszyński, literat, był korespondentem wojennym Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej. Jego słynne opowiadanie opisuje wyjątkowe zdarzenie, jakie miało miejsce na szlaku wojennym polskich żołnierzy formujących armię po uwolnieniu z sowieckich łagrów. Mieszkańcy Samarkandy w Uzbekistanie zwrócili się do stacjonujących w okolicy żołnierzy Armii Polskiej w ZSSR pod dowództwem gen. Władysława Andersa do odegrania hejnału przed mauzoleum ich legendarnego przywódcy z przełomu XIV i XV wieku. Odtworzenie tej melodii przez wojskowego trębacza z Lechistanu miało zdjąć z narodu uzbeckiego klątwę, ciążącą na nim za zabicie trębacza na wieży świątyni w odległym kraju podczas dawnej wojny. Autor opowiadania powiązał tę legendę z krakowskim Hejnałem Mariackim.
Lubelscy naukowcy podczas swoich prac dokumentacyjnych w Uzbekistanie dotarli także do miejsc upamiętniających pobyt Polskiej Armii na Wschodzie (m.in. cmentarze wojenne). Tam narodziła się koncepcja przetłumaczenia polskiego opowiadania na języki używane w Uzbekistanie.

W oprawie wydarzenia wzięli udział rekonstruktorzy z Grupy Edukacji Historycznej Fundacji Niepodległości w oryginalnych mundurach i z wyposażeniem żołnierzy Armii Polskiej na Wschodzie/ 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa. Spotkanie rozpoczęło się od odtworzenia Hejnału Mariackiego przy użyciu oryginalnej wojskowej trąbki sygnałowej z kolekcji naszego Muzeum Polskich Sił Zbrojnych. Udział GEH spotkał się z dużym uznaniem nie tylko organizatorów wydarzenia, ale także Pani Marii Pruszyńskiej – córki słynnego literata.

Opracowanie lubelskich naukowców jest dostępne bezpłatnie w PDF pod poniższym linkiem (wersja wielojęzykowa; oryginalne opowiadanie na s.144):
https://bc.pollub.pl/dlibra/publication/14210/edition/13867/content?ref=desc

tekst: Maciej Szymczak/ foto: Maciej Kozłowski