Mija 90 lat od pierwszej uroczystości przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Chciałbym przypomnieć historię tego miejsca. Początki powstawania grobów nieznanego żołnierza to rok 1920 gdy Francuzi postanowili , że 11 listopada 1920 roku oddany zostanie hołd prochom jednego z nieznanych żołnierzy i tego samego dnia prochy te miały być złożone pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu. Równolegle powstał grób Nieznanego Żołnierza w Wielkiej Brytanii. Doświadczenia obydwóch tych krajów w okresie Pierwszej Wojny Światowej nakazały im moralnie ufundowanie takich miejsc. Początek roku 1922 przyniósł w polskiej prasie pierwsze głosy o potrzebie ufundowania symbolicznej mogiły nieznanych żołnierzy aby uczcić ich śmierć w obronie ojczyzny. Przez dwa lata toczono spór o umiejscowienie i potrzebę tego symbolicznego miejsca, 2 grudnia 1924 roku ktoś nieznany położył pod arkadami Pałacu Saskiego granitową płytę z napisem '' Tu leży Żołnierz Nieznany ''. Wiele osób przy płycie tej zaczęło kłaść kwiaty, palić świece, zdejmować czapki, salutować. To przesądziło ostatecznie o wzniesieniu mauzoleum i jego lokalizacji. Rzeźbiarzowi Stanisławowi Ostrowskiemu powierzono projekt wykonanie Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie. Artysta, w centralnym półkolu arkad wykonał kratę z orłem, po prawej stronie umieścił ornament Krzyża Walecznych, po lewej Orderu Virtuti Militarii. Na filarach rozmieszczono cztery tablice wyszczególniające liczne pola bitew, a na oddzielnych podstawach, cztery bogato inkrustowane urny z brązu, w których miała być złożona ziemia z pobojowisk polskich. 4 kwietnia 1925 w Ministerstwie Spraw Wojskowych w Warszawie pod przewodnictwem ministra Spraw Wojskowych gen. Władysława Sikorskiego oraz szefa Biura Historycznego Wojska Polskiego gen. Mariana Kukiela odbyło się losowanie 15 pobojowisk, z których miały zostać ekshumowane zwłoki Nieznanego Żołnierza.Były to :

 

• 
• 
• 
•  

Lwów łącznie z pobojowiskami nad Wereszycą – listopad 1918-1919

Chorupian – lipiec 1920

Wólka Radzymińska – 13 sierpnia-15 sierpnia 1920

Borków pod Nasielskiem – 14 sierpnia-16 sierpnia 1920

Sarnowa Górka – 16 sierpnia-18 sierpnia 1920

Krwawy Bór – 27 września 1920

Lida – kwiecień 1919, lipiec 1920, wrzesień 1920

Chodaczków Wielki i Nastasów – 30 lipca-6 sierpnia 1920

Brzostowica – wrzesień 1920

Przasnysz – sierpień 1920

Obuchów pod Grodnem – 25 września-26 września 1920

Komarów – 31 sierpnia 1920

Hrubieszów – 31 sierpnia i wrzesień 1920

Kobryń – wrzesień 1920

Dytiatyn – 16 września 1920

Wyboru miejsca dokonał ogniomistrz Józef Buczkowski, kawaler Orderu Virtuti Militarii . W drodze losowania wskazano Cmentarz Orląt Lwowskich jako miejsce skąd będą pochodziły zwłoki nieznanego żołnierza. 29 października 1925 o godzinie 14:30 rozkopano trzy mogiły żołnierskie, wybrane w drodze losowania na których widniały tabliczki z napisem Tu leży Nieznany Obrońca Lwowa. Znajdujące się w trumnach kości nie sugerowały, iż są to szczątki żołnierskie, z wyjątkiem jednych, które wskazywały na zwłoki austriackiego kaprala. Podjęto decyzję o rozkopaniu kolejnych trzech grobów. W pierwszej trumnie znaleziono zwłoki sierżanta, w drugiej kaprala, w trzeciej nie było żadnych stopni wojskowych, odkryto tam zaś maciejówkę z orzełkiem. Zamknięte trumny ustawiono następnie przed cmentarną kaplicą, celem wyboru jednej z nich. matka żołnierza poległego na polach Zadwórza i pochowanego w nieznanym miejscu Jadwiga Zarugiewiczowa dokonała wyboru jednej z trumien. Po otwarciu trumny okazało się, że wybór padł na żołnierza bez szarży, z maciejówką. Był to znak, że wybrano ochotnika, bowiem żołnierze regularnego wojska nosili rogatywki. Lekarz dokonujący oględzin orzekł, że pochowany miał przestrzeloną głowę oraz nogę. Były to przesłanki pozwalające uznać, iż poległ na polu chwały, oddając życie za ojczyznę. Ustalono, iż był w wieku około 14 lat. Zwłoki złożono do nowej, sosnowej trumny, tę trumnę zaplombowano w trumnie cynowej i wreszcie całość umieszczono w zdobionej orłami czarnej trumnie dębowej. Trumny były projektu Stanisława Ostrowskiego. Całości prac ekshumacyjnych podjął się bezinteresownie zakład pogrzebowy Piotra Łopackiego z Warszawy, który dostarczył do Lwowa trzy trumny, w których miały być transportowane zwłoki żołnierza. Nad całością transportu czuwał 40 Pułk Piechoty „Dzieci Lwowskich”. W godzinach wieczornych trumnę przeniesiono do kaplicy obrońców Lwowa, złożono na specjalnie na tę okazję przygotowanym katafalku i zaciągnięto przy niej nocną wartę honorową. Następnego dnia w uroczystym kondukcie pogrzebowym z trumną na lawecie armatniej, w asyście orkiestry konnej Ułanów Jazłowieckich i oddziałów piechoty oraz kawalerii przeniesiono ciało bezimiennego żołnierza do bazyliki katedralnej we Lwowie. Po ceremoniach w katedrze uformowano kondukt który ulicami Lwowa: Rutowskiego, Legionów, Jagiellońską, pacl Smolki, Mickiewicza, Marszałkowską, Kopernika, Sapiehy i Dojazdową skierował się na dworzec kolejowy. Na czele konduktu jechał na koniu generał dywizji Jan Thullie, za nim 14. Pułk Ułanów, poczty sztandarowe, duchowieństwo trzech obrządków, laweta armatnia z trumną, dostojnicy wojskowi i cywilni, orkiestra wojskowa, kompania honorowa, a kondukt zamykał oddział policji konnej. Lwów na czas przejścia konduktu był odświętnie udekorowany, a na ulicach towarzyszył mu szpaler mieszkańców i żołnierzy. W fabrykach włączono syreny, dzwoniły dzwony w kościołach. Trumnę złożono w salonie recepcyjnym dworca, który został na tę okazję przystroili lwowscy kolejarze. Trumnę zamiast na katafalku złożono na karabinach maszynowych. Na noc przy trumnie stanęła warta honorowa – obok żołnierzy stanęli także kolejarze. O godzinie 8:48 1 listopada 1925 roku nastąpił odjazd ze Lwowa do Warszawy pociągu nadzwyczajnego. Trumna była transportowana tym samym wagonem, którym do kraju przyjechały zwłoki Henryka Sienkiewicza. Aby podczas przejazdu trumna była dla wszystkich widoczna drzwi wagonu pozostawiono otwarte na oścież. Pociąg specjalny jechał przez Żółkiew, Rawę Ruską, Bełżec, Krasnystaw, Lublin i Garwolin. Na trasie przejazdu zaplanowano liczne postoje po około 15 min. Pociąg za Lwowem jechał wśród tłumów lwowskich kolejarzy trzymających zapalone pochodnie, a przy torach na całej trasie towarzyszyły mu nieprzebrane tłumy. Po 22 godzinach jazdy wjechał do Warszawy na Dworzec Gdański, gdzie oficjalnie 2 listopada 1925 roku przekazano zwłoki o godzinie 06:00. Kondukt z Dworca Głównego prowadził ksiądz prałat Niewiarowski, trumna złożona na lawecie działa zaprzężonego w szóstkę koni ,za nimi szli przedstawiciele rządu i wojska. W katedrze Świętego Jana odbyła się uroczysta msza. Homilię wygłosił ks. prałat Antoni Szlagowski:

„Kim jesteś ty? Nie wiem. Gdzie dom twój rodzinny? Nie wiem. Kto twoi rodzice? Nie wiem i wiedzieć nie chcę i wiedzieć nie będę, aż do dnia sądnego. Wielkość Twoja w tem, żeś nieznany. W bratniej, wspólnej mogile zagubił imię, zagubił rodzinę, spadło z niego, co osobiste, z grobu narodził się na nowo, z grobu, gdyby z matki-ziemi, wyszedł nieznany, zapomniany, bezimienny …

Czymże na Boga jesteś, szary żołnierzu, zapomniany, bezimienny?

Ty jesteś odwieczny geniusz bojowy narodu, zowiesz się Męstwo, ty jesteś niespożyta, niezmożona moc ideałów narodowych, zowiesz się Poświęcenie. Ty jesteś wszechzwycięska niepodległość ducha narodowego, zowiesz się Wolność. Nazywasz się Milion, bo miliony złożyły w tobie swe ukochania i swe katusze. Nazywasz się Milion, a imię twoje czterdzieści i cztery, a życie twoje trud trudów, sława, sława, sława

Po zakończonym nabożeństwie trumna została zdjęta z katafalku przez ośmiu podoficerów – kawalerów Virtuti Militari, wyniesiona przed katedrę przez szpaler oddających honory sztandarów i złożona na armatniej lawecie. Przygotowano kondukt według ustalonego porządku. Na czele kroczył oddział piechoty konnej, następnie oddziały: piechoty, artylerii, kawalerii, sztandary armii polskiej, dalej duchowieństwo wszystkich wyznań, laweta z trumną, a tuż za nią matki, wdowy i inwalidzi. W dalszej kolejności w kondukcie szli: prezydent Rzeczypospolitej, przedstawiciele Ministerstwa Spraw Wojskowych, wyższa generalicja, delegaci Sejmu i Senatu oraz wysocy urzędnicy, korpus oficerski i delegacje zagraniczne. Kondukt zamykał oddział konnej policji skierował się na Plac Saski gdzie . O godzinie 13:00, po komendzie dowódcy uroczystości, przy biciu dzwonów kościelnych trumna została opuszczona do grobowca. Minister spraw wojskowych złożył do grobowca akt erekcyjny oraz 14 żalników z ziemią z pozostałych pobojowisk, a także srebrny wieniec od prezydenta Rzeczypospolitej i jedwabny całun w wizerunkiem orła białego. Minutę po złożeniu trumny do grobowca nastąpiła cisza, przestały bić dzwony i oddano 24 wystrzały honorowej salwy armatniej. Grobowiec nakryto płytą nagrobną.

W czasie okupacji Drugiej Wojny Światowej Grób Nieznanego żołnierza stał się miejscem szczególnym, każdy Polak przychodząc nieopodal niego uchylał lub zdejmował czapkę, wielokrotnie z narażeniem życia składano tam wieńce i kwiaty a 15 sierpnia 1944, pomimo tego, iż koło Grobu często krążyły niemieckie patrole, złożono tam z okazji święta wieniec z szarfą: Nieznanemu Żołnierzowi Rząd R.P. 28 grudnia 1944 Sprengskommando pod dowództwem majora Wegnera wysadził w powietrze pałac Saski. Budynek runął, część kolumnady ocalała, dwie kolumny na Grobem stały nadal, kolejnego dnia Niemcy wysadzili sklepienie arkad , gruz uszkodził i zasypał płytę Grobu, jednak fragmenty arkad ponownie ocalał: trzy kolumny od strony placu Saskiego i dwie od strony przeciwnej. Losy powojenne są raczej dobrze znane. Obecnie tablice na grobie maja taką zawartość i systematykę :

972-1683:

Cedynia 24 VI 972

Wołyń nad Bugiem 22 VII 1018

Głogów sierpień-wrzesień 1109

Legnica 9 IV 1241

Płowce 27 IX 1331

Grunwald 15 VII 1410

Warna 10 XI 1444

Orsza 8 IX 1514

Psków 24 VIII 1581 – 15 I 1582

Kircholm 27 IX 1605

Kłuszyn-Moskwa 4 VII-28 VIII 1610

972-1683:

Cecora 18-29 IX 1620

Chocim 2 IX-9 X 1621 / 10-11 XI 1673

Trzciana 25 VI 1629

Smoleńsk 18 X 1632 – 25 II 1634

Beresteczko 28-30 VI 1651

Jasna Góra 18 XI-26 XII 1655

Warszawa 30 V-1 VII, 28-30 VII 1656

Cudnów 14 IX-3 X 1660

Lwów 24 VIII 1675

Wiedeń 12 IX 1683

1768-1863

Konfederacja barska 29 II 1768 – 18 VIII 1772

Zieleńce 18 VI 1792

Racławice 4 IV 1794

Warszawa 17 IV-4 XI 1794

Warszawa 6-8 IX 1831

Wilno 22 IV-13 VIII 1794

Maciejowice 10 X 1794

Trebbia 17-19 VI 1799

Somosierra 30 XI 1808

Raszyn 19 IV 1809

Smoleńsk 17 VIII 1812

1768-1863:

Borodino 5-7 X 1812

Zamość 24 I-22 XI 1813/14 VII-21 X 1831

Lipsk 16-19 X 1813

Arcis sur Aube 19 III 1814

Stoczek 14 II 1831

Grochów 22 II 1831

Ostrołęka 26 V 1831

Miłosław 30 IV 1848

Temesvar 8 VIII 1849

Noc styczniowa 22/23 I 1863

Syberia od 1768

Cytadela Warszawa 1833-1915

Łukiszki 1861-1864, 1940-1945

Poznań VII Fort 1939-1945

Pawiak-Al. Szucha 1939-1944

Montelupich-Brygidki-Zamek Lubelski 1939-1945

Łubianka-Butryki 1939-1945

Katyń-Charków-Miednoje 1940

Ciepielów 9 IX 1939

Osuchy 25-26 VI 1944

Podgaje 31 I 1945

1863-1921:

Małogoszcz 24 II 1863

Ginietynie 21 IV 1863

Horki 17-25 V 1863

Miropol 17 V 1863

Żyrzyn 8 VIII 1863

Iłża 17 I 1864

Powstanie bajkalskie czerwiec 1866

Akcje Zbrojne 1904-1908

Poznań-Ławica 28 XII 1918 – 6 I 1919

Rawicz 9 II 1919

1863-1921:

Cieszyn-Skoczów 23-26 I 1919

Ostrołęka 5 VIII 1920

Zadwórze 17 VIII 1920

Dęblin-Mińsk Mazowiecki 16-18 VIII 1920

Cyców 16 VIII 1920

Białystok 22 i 30 VIII 1920

Sejny 2-10 i 22 IX 1920

Mińsk Litewski 15 X 1920

Bytom 16 VIII 1919

Katowice 19 VIII 1920

Góra Świętej Anny 21-27 V 1921

1914-1918:

Laski-Anielin 21-24 X 1914

Mołotków 29 X 1914

Krzywopłoty 14 XI 1914

Łowczówek 24 XII 1914

Arras 9 V 1915

Konary 16-22 V 1915

Pakosław 19-20 V 1915

Rokitna 13 VI 1915

Tarłów 30 VI-2 VII 1915

Kosciuchnówka 4 XI 1915 i 4-6 VII 1916

1914-1918:

Krechowce 24 VII 1917

Bobrujsk 2 II-11 III 1918

Kaniów 11 V 1918

Murmań 1918

Syberia 1918-1920

Kubań-Odessa 1918-1919

St. Hilaire Le Garde koło Reims 25 VII 1918

Powstania wielkopolskie

Powstania górnośląskie

1918-1920:

Lwów listopad 1918-marzec 1919

Lida 16 IV 1919-28 IX 1920

Wilno 19 IV 1919 – 9 X 1920

Dyneburg 3 I 1920

Kijów 7 V-11 VI 1920

Borodzianka 11-13 VI 1920

Chorupań pod Dubnem 19 VII 1920

Nastasów pod Tarnopolem 31 VII-6 VIII 1920

Radzymin-Ossów 13-15 VIII 1920

1918-1920:

Borkowo pod Nasielskiem 14-15 VIII 1920

Sarnowa Góra pod Ciechanowem 16-20 VIII 1920

Przasnysz 21-22 VIII 1920

Komarów-Hrubieszów 30 VIII-1 IX 1920

Kobryń 14-15 IX 1920

Dytiatyń 16 IX 1920

Brzostowice 20 IX 1920

Grodno-Obuchowo 20-25 IX 1920

Krwawy Bór pod Papiernią 27-28 IX 1920

1939-1945:

Westerplatte-Oksywie-Hel 1 IX-2 X 1939

Krojanty 1 IX 1939

Bory Tucholskie 1-3 IX 1939

Mława 1-3 IX 1939

Mokra 1-2 IX 1939

Obrona Śląska 1-5 IX 1939

Piotrków – Tomaszów Mazowiecki 5-7 IX 1939

Iłża 8 IX 1939

Wizna 8-10 IX 1939

1939-1945:

Warszawa-Modlin 8-29 IX 1939

Bzura 9-22 IX 1939

Kałuszyn 11-12 IX 1939

Lwów 12-22 IX 1939 – 22-26 VII 1944

Boratycze 14 IX 1939

Tomaszów Lubelski 17-27 IX 1939

Obrona Granicy Wschodniej RP 17 IX-1 X 1939

Grodno 2-22 IX 1939

Szack-Wytyczno 28 IX-1 X 1939

Kock 2-5 X 1939

1939-1945:

Akcje Podziemia 1939-1945

Góry Świętokrzyskie 1939-1945

Narvik 12 V-6 VI 1940

Lagarde 17-18 VI 1940

Clos du Doubs 18-19 VI 1940

Tobruk 22 VIII-10 XII 1941

Zamojszczyzna 30 XII 1942 – 5 II 1943

Getto warszawskie 19 IV-8 V 1943

Lenino 12-13 X 1943

Kowel-Włodzimierz Wołyński 19 I-21 V 1944

1939-1945:

Monte Cassino 11-25 V 1944

Lasy Janowskie-Puszcza Solska 9-25 VI 1944

Operacja „Burza” czerwiec-wrzesień 1944

Wilno 7-13 VII 1944

Ancona 17-18 VII 1944

Wisła-Praga 29 VII-2 X 1944

Powstanie warszawskie 1 VIII-2 X 1944

Falaise-Chambois 8-21 VIII 1944

Surkonty 21 VIII 1944

Arnhem 18-25 IX 1944

1939-1945:

Breda 29-30 X 1944

Wał Pomorski 1-10 II 1945

Cytadela Poznańska 21-23 II 1945

Kołobrzeg 8-18 III 1945

Bolonia 9-21 IV 1945

Odra 16-20 IV 1945

Nysa Łużycka 16-19 IV 1945

Budziszyn 23-28 IV 1945

Wilhelmshaven 24 IV-5 V 1945

Berlin 26 IV-2 V 1945

Marynarzom:

Oliwa 28 XI 1627

Czarnobyl 27 IV 1920

Bałtyk 1 IX-5 X 1939

Morze Północne 3 IX 1939 – 8 V 1945

Atlantyk 9 IX 1939 – 8 V 1945

Morze Śródziemne 11 VI 1940 – 30 XII 1944

Morze Barentsa 20 VII 1941 – 10 I 1944

Zatoka Salerno 8-16 IX 1943

Inwazja Normandii 6 VI 1944

Konwoje 1939-1945

Lotnikom:

Lwów 5 XI 1918

Operacja Warszawska, Bitwy nad Wisłą

Operacja Niemeńska nad Niemnem sierpień-wrzesień 1920

Obrona Polski wrzesień 1939

Bitwa o Anglię 10 VII-31 X 1940

Niemcy 24 III 1941 – 4 V 1945

Loty do Polski 1941-1945

Bitwa o Atlantyk 10 V 1942 – 8 V 1945

Tunezja 17 III-12 V 1943

Normandia 6 VI 1944

Brandenburgia 16 IV-4 V 1945